فروشگاه صنایع دستی ایرانیان > از پيدايش آيينه تا هنر آيينه کاري

اولين آيينه‌هاي شيشه‌اي عبارت بودند از صفحه‌اي شيشه‌اي که پشت آن با ورقه نازکي از سرب اندوده شده بود.

در قرون وسطي آيينه‌هاي فولادي که صيقلي‌تر و شفاف‌تر از انواع مسي، مفرغ و برنزي آن بود رواج فراوان يافت و قرن‌ها مورد استفاده قرار گرفت، تا اينکه ناگهان تحولي پيش آمد و کاربرد شيشه در ساخت آيينه کشف شد.

ظاهراً اين تکنيک اختراع اروپائيان نيست و بايد زادگاه آن را در چين، هند و يا به احتمال قوي در خاورميانه جستجو کرد.

در قرن دوازدهم علوم و صنايع در سرزمين‌هاي پهناور اسلامي به اوج ترقي رسيده بود که از آن جمله مي‌توان به اخترشناسي، پزشکي، رياضيات، کاغذسازي، شيشه‌گري و بلورسازي اشاره کرد.

بنابراين اختراع آيينه شيشه‌اي مي‌تواند ابتدا در همين منطقه صورت گرفته و سپس به اروپا راه يافته باشد.

در قرون بعد آيينه‌سازي، شيشه‌گري و بلورسازي به‌تدريج به مراحل توليد صنعتي دست يافتند و کارگاه‌هاي کوچک ساخت آن‌ها به کارخانه‌هاي بزرگ مبدل شدند.

در قرون ۱۵ و ۱۶ ميلادي، کارگاه‌ها و کارخانه‌هاي متعددي براي ساخت انواع آيينه و شيشه و اشياء بلورين در ونيز به ‌وجود آمد و صنعتگران چيره‌دست اين شهر، با نوآوري‌ها و ابتکارات جالبي که در اين زمينه از خود نشان دادند، شهرتي در سراسر اروپا به‌هم زدند.

آيينه‌کاري

هنر آيينه‌کاري يکي از زيباترين هنرهاي سنتي ايران است که عمدتاً در تزيينات داخلي بناهاي تاريخي به ويژه اماکن متبرکه کاربرد دارد.

اجراي طرح‌هاي منظم و نقش‌هاي متنوع به وسيله قطعات کوچک و بزرگ آيينه براي تزيين سطوح داخلي بنا را هنر آيينه‌کاري مي‌گويند.

در اين رشته هنري، هنرمند آيينه کار با استفاده از شيشه و برش آن به اشکال متنوع، فضايي درخشان و زيبا در بناها مي‌آفريند که از بازتاب نور در قطعات بي‌شمار آيينه تشعشع، درخشش و زيبايي در تزيينات بناها ايجاد مي‌شود و پوششي بسيار مناسب و زيبا براي تزيين بنا از نظر استحکام و دوام است.

آب و آيينه در فرهنگ ايرانيان همواره به شکل دو نماد پاکي و روشنايي، راستگويي و صفا مورد توجه بوده و احتمالاً به کارگيري آيينه در تزيينات معماري برگرفته از همين فرهنگ است. اما بهره گيري از قطعات آيينه و هنر آيينه کاري به صورت کنوني ريشه‌‌هاي اقتصادي نيز دارد.

بدين معني که بخشي از آيينه‌هايي که از سده ۱۰هجري قمري به صورت يکي از اقلام وارداتي از اروپا به ويژه از ونيز به ايران آورده مي‌شد به هنگام جابه‌جايي در راه مي‌شکست.

هنرمندان ايراني براي بهره‌گيري از قطعات شکسته راهي ابتکاري يافتند و از آنها براي آيينه کاري استفاده کردند و آيينه‌کاري ظاهراً با کاربرد آنها آغاز شد. آيينه‌کاري در آغاز با نصب جام‌هاي يک پارچه آيينه بر بدنه بنا شروع شد. نه تنها درون بنا بلکه ديوارهاي ستوندار عصر صفوي نيز با آيينه‌هاي بزرگ تزيين شد.

ابزار و مواد کار آيينه کاري

مصالح و مواد مورد استفاده در هنر آيينه کاري عبارتند از: آيينه، چسب يا بُنکس (در اصطلاح چسب چوب را گويند)، سريش و گچ نرم. ابزارهايي که در هنر آيينه‌کاري استفاده مي‌شوند عبارتند از: قلم طراحي، خط کش چوبي براي خط اندازي روي شيشه، ميز زير دست، الماس آيينه بر و تنها ابزاري که در نصب آن به کار برده مي‌شود کاردک است .

شيوه اجراي کار در آيينه کاري

اين گونه است که نخست، طرح مورد نظر توسط طراح، معمار يا شخص آيينه کار آماده مي‌شود سپس کاغذ طراحي شده را سوزني مي‌کنند و برسطح کار مي‌گذارند و روي آن گرده زني مي‌کنند.

پس از آن از روي طرحي که به وسيله گرده بر ديوار منتقل شده، هنر آيينه کاري را به وسيله چسباندن قطعات آيينه روي ديوار با گچ و سريش به انجام مي‌رسانند.

در سطوح آيينه کاري زمينه کار داراي نقوش يا خطوط برجسته يا فرورفته است زمينه کار توسط يک فرد گچ‌بر مشابه طرح آيينه کاري آماده شده، سپس قطعات آيينه به وسيله آيينه بر يا آيينه کار در اندازه و اشکال مورد نظر با الگويي مقوايي برش داده شده (بدون انکه آنها را از هم جدا سازند) آماده مي‌شود.

آنگاه آيينه چسبان به وسيله خميري که مرکب از گچ و سريش است قطعات آيينه را براساس طرح به وسيله فشار آوردن دست به محل برش آن‌ها روي گچ کشته بر سطح کار مي‌چسباند و با فشار دست برجستگي و فرورفتگي مورد نظر را ايجاد مي‌کند، سپس نقوش دلخواه و مورد نظر را پديدار مي‌سازد در خاتمه آيينه پاک کن سطح کار را پاک کرده، براق مي‌کند.

اجراي طرح روي کاغذ پس از تشخيص ابعاد و تقسيم‌بندي گره محاسبه مي‌شود سپس هر گره را در خود خرد کرده و به وسيله آيينه‌هاي حميل يک سانتيمتري که در اطراف نقش گره چسبانده مي‌شود، گره اصلي نمايان مي‌شود.

در داخل لقاط گره نقوش ويژه طراحي شده مثل نقوش اسليمي، گل و برگ و پرنده و غيره را اجرا مي‌کنند و افزون بر آن قسمت آيينه‌بري به وسيله آيينه‌هاي رنگي و برش آيينه به صورت محدب که به نام کُپ بري (آيينه محدب) معروف است، طرح لازم را آماده کرده و به عنوان مثال در طرح درخت انگور الوان، سياه و ياقوتي که هم رنگ و هم ابعاد آن مشخص است، شبيه اصل درخت طراحي مي‌کنند و آيينه محدب را بر اساس طرح آماده با گچ بر سطح کار مي‌چسبانند.

سپس لايه گچ نرم در قطر حدود سه ميلي‌متر بر آخرين سطح بر جسته ماليده مي‌شود و پس از آن شيشه‌هاي محدب ساخته شده را خرد کرده و با انواع آيينه‌هاي رنگي به کار مي‌برند.

در مورد طرح‌هاي گياهي و اسليمي و قواره سازي، مانند معرق‌کاري براي تمام نقوش، الگو تهيه کرده و پس از برش آيينه با الماس، به کمک سنگ، لبه‌هاي آن را گرد مي‌کنند.

ضخامت مطلوب آيينه براي آيينه‌کاري يک ميلي‌متر است، اما تا ضخامت دو ميلي‌متر يا بيشتر نيز به کار برده شده است. از آنجا که واردات آيينه، گران قيمت و شکننده بود، استادکاران ايراني از مدت‌ها پيش به ساخت آيينه‌هاي قلع و سيمابي مي‌پرداختند.

بعدها جيوه دادن آيينه تغيير کرد و آب مقطر و نيترات دراژن ه کار بردند. اين آيينه چندان که بايد شفاف نبود، از اين رو در عمده آستانه‌ها و اماکن متبرکه آيينه‌هاي بلژيکي به کار برده شده است.