مُقرنَس نوعي پوشش كاذب تزييني از فرمهاي فضايي است كه از سه سطح افقي، عمودي و مايل به وجود مي آيد.

 يكي از صنايع دستي تزیینی- کاربُردی ايران "مُقَرنَس كاري" نام دارد. مقرنس كاري، هنري است كه در دوران معماري اسلامي به شكوفائي رسيد. گويا تجسم بخشيدن به آيۀ « الله نور السموات و الارض...» مي باشد زيرا حجم هاي مقرنس، نور را از زاويه هاي مختلف منعكس مي كنند. مقرنس با ملات آجر، گچ، كاشي و آيينه ساخته و پرداخته مي شود. در اين هنر معماري، انتهاي هلال هاي گنبدها يا سرستونها را به سطوح هندسي زاويه دار، تقسيم بندي شده تا ضمن تنوع در فرم  نسبت به شكست نور و ايجاد بازي نور و سايه اقدام نمايند.

از موارد استفاده اين هنر در بسياري از ابنيه تاريخي در سر در ورودي ها مي توان نام برد. در حقيقت مُقرنَس نوعي پوشش كاذب تزييني از فرمهاي فضايي است كه از سه سطح افقي، عمودي و مايل به وجود مي آيد. اين سطوح از شكلهاي شناخته شده اي چون شاپرك، طاس، تنورۀ پا باريك تخت و انواع ستاره ها تركيب مي يابند. مُقرنَس هاي كوچك را مي توان ابتدا آماده و سپس نصب كرد ولي مقرنسهاي بزرگ را بايد مستقيماً روي كار اجرا كرد. تعداد رديف هاي افقي كه به آن قطار مي گويند بستگي به ابعاد و ارتفاع كار دارد. در معماري هاي بناهاي تاريخي اكثراً سه تا هفت قطاري ديده مي شوند.  

مقرنسها از لحاظ شکل به 4 دسته تقسیم می شوند:

1-   مقرنسهای جلو آمده: مقرنسهایی را میگویند که مصالح آن از خود بناست. و در نهایت سادگی و بدون هیچگونه پیرایه ای به صورت آجر یا گچی ،انتهای سطوح خارجی نمای بیرون ساختمان را آرایش می دهند و استحکام آنها زیاد است.

2-   مقرنسهای روی هم قرار گرفته: گذشته از مصالح به کار رفته اصلی بنا مانند گچ و آجر وسنگ، در سطوح داخل و خارج بنا به کار می روند. و غالبا در چند ردیف (دو تا پنج یا بیشتر) روی هم قرار دارند و دارای ثبات متوسطی است.

3-   مقرنسهای معلق: شبیه همان منشورهای آهکی آویزان در غارهاست که اصطلاحا استلاکتیت نامیده میشوند. و غالبا از چسباندن مواد مختلف چون گچ، سفال ،کاشی و ... ، به سطوح مقعر داخل بنا صورت می گیرند. که اویزان به نظر میرسند و دارای ثبات کمی می باشند.

4-   مقرنسهای لانه زنبوری: چنانکه از نام این دسته از مقرنسها پیداست، شبیه لانه زنبور و در مجموع کندوهای کوچک بر روی هم قرار گرفته اند. این دسته از نظر شکل ظاهری شبیه به مقرنسهای معلق اند. 

مقرنس در دو قرن پنجم و ششم هجری قمری و یا به عبارتی در دوره سلجوقیان در مرحله تحول سریع قرار گرفت در اکثر بناهای این دوره مقرنسهای زیبایی دیده می شوند. آشکار ترین نمونه معماری عهد سلجوقی مسجد جامع اصفهان است که گنبد مقرنس کاری شده آن از شاهکارهای معماری اسلامی به شمار می رود. 

مُقرنَس كاري Mogharnas (mogharnas kari)

پايگاه اطلاع رسانی صنايع دستی و هنرهای سنتی ايران/ تدوين: فاطمه عرفانی/ گروه : هنرهاي دستي وابسته به معماري / استان: اصفهان- تهران - فارس- مرکزی